શ્રીમદૄ ભગવદ્ગીતાની ખાસ વિશેષતા

🙏ગીતાજી જયંતિ 🙏

          ( માગસર સુદ અગીયારસ )

          તા.03/12/2022 શનિવાર 

     શ્રીમદૄ ભગવદ્ગીતાની ખાસ વિશેષતા.      

         ( સંકલન:-અશ્વિન રાવલ )

👉 શ્રીમદ્ ભગવદ્ ગીતા આપણા આ સમગ્ર વિશ્વમાં એકમાત્ર ધર્મગ્રંથ (પુસ્તક) છે જેની છેલ્લાં 5120 વર્ષથી જન્મજયંતી ભારતભરમાં શ્રદ્ધાપૂર્વક ઉજવવામાં આવે છે. ભાગ્યે જ કોઈ ભારતીય હશે કે જેણે શ્રીમદ્ ભગવદ્ ગીતાનું નામ ન સાંભળ્યું હોય.. ગીતા જ્ઞાાન એ ગાગરમાં સાગર છે. જ્ઞાાનનો આખેઆખો રસપ્રચુર મધપૂડો છે. માનવીના જીવનનું એકપણ ક્ષેત્ર એવું નથી કે જેમાં ગીતા જ્ઞાાન ઉપયોગી ન બનતું હોય.. ગીતાની એટલી બધી વિશિષ્ટતાઓ છે કે જેનું વર્ણન કરવા બેસીએ તો પાર ન આવે એમાંની ખાસ ખાસ કેટલીક વિશિષ્ટ વાતો આજે રજૂ કરવાનો ઉપક્રમ છે. આવો આ ખાસિયતો જાણીએ.

          

1.) ‘શ્રીમદ્ ભગવદ્ગીતા એટલે શ્રી ભગવાને ગાયેલું ગીત. 

2.) મહાભારતના કુલ ૧૮ (અઢાર) પર્વ છે. જેમાં છઠ્ઠો પર્વ ભીષ્મપર્વ છે. 

ભીષ્મપર્વના અધ્યાય નંબર ૨૫ થી ૪૨ના કુલ ૮ અધ્યાય એટલે જ ગીતા.

3.) સૌપ્રથમ શ્રીવિષ્ણુ ભગવાન થયા. તેમની નાભિમાંથી બ્રહ્માજી પ્રગટ થયા. બ્રહ્માના માનસ પુત્ર શ્રીવશિષ્ઠ ઋષિ થયા, તેમના શક્તિ, શક્તિના પારાશર, પારાશર અને મત્સ્યગંધાના મિલનથી થયા વેદવ્યાસ – જેમનું સાચું નામ શ્રીકૃષ્ણ બાદરાયણ (દ્વૈપાયન) વ્યાસ – જે ૧૮ મા છેલ્લા વેદવ્યાસ હતા તેમણે ગીતાને છંદબદ્ધ શ્લોકોમાં રૂપાંતર કરી ગીતા લખી.. તે વેદવ્યાસને વંદન. 

4.) ગીતા માત્ર ૪ (ચાર) વ્યક્તિ વચ્ચેનો સંવાદ છે. ધૃતરાષ્ટ્ર, સંજય, અર્જુન અને શ્રીકૃષ્ણ ભગવાન. સંજય ધૃતરાષ્ટ્રના સારથિ હતા જે વિદ્વાન ગવલ્ગણ નામના સારથિના પુત્ર હતા. શ્રીકૃષ્ણ અર્જુનના સારથિ હતા. સંજયને વેદવ્યાસે દિવ્યદૃષ્ટિ આપી હતી તો વિરાટરૂપનાં દર્શન કરવા શ્રીકૃષ્ણ અર્જુનને દિવ્યદૃષ્ટિ આપે છે. બન્ને બાજુ સારથિ બન્ને બાજુ દિવ્યદૃષ્ટિ. કેવો યોગાનુયોગ… 

5.) ગીતામાં કુલ ૭૦૦ (સાતસો) શ્લોક છે જે પૈકી ૫૭૫ શ્લોક શ્રીકૃષ્ણ ભગવાન બોલ્યા છે, ૮૫ શ્લોક અર્જુન બોલ્યા છે, ૩૯ શ્લોક સંજય અને માત્ર ૧ (એક) શ્લોક ધૃતરાષ્ટ્ર બોલ્યા છે. 

6.) ગીતાના ૧૮ અધ્યાય છે, ૭૦૦ શ્લોકો છે, ૯૪૧૧ શબ્દો છે, ૨૪૪૪૭ અક્ષરો છે. શ્રીકૃષ્ણ ઉવાચ ૨૮ વખત, અર્જુન ઉવાચ ૨૧ વખત, ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ ૦૧ એમ કુલ મળી ૫૯ વખત ઉવાચ આવે છે. સંજય ઉવાચ ૯ વખત આવે છે. 

7.) ઈ.સ. પૂર્વે 3105 વર્ષ પહેલાં શ્રીકૃષ્ણે ગીતા અર્જુનને કહી તે યુદ્ધ કરવા, યુદ્ધના મેદાનમાં કહી અને એ ઉપદેશ જ હિન્દુ ધર્મનો મહાન ધર્મગ્રંથ બની ગયો એ બાબત સમગ્ર વિશ્વના બધા ધર્મગ્રંથોમાં માત્ર અને માત્ર એક જ કિસ્સો છે. 

8.) આખી ભગવદ્ ગીતામાં હિંદુ શબ્દ એક પણ વખત આવતો નથી તે હિંદુ ધર્મનો ધર્મગ્રંથ હોવા છતાં પણ એ જ સાબિત કરે છે કે ગીતા વૈશ્વિક ધર્મગ્રંથ છે. 

9.) શ્રીમદ્ ભગવદ્ ગીતા એ એવો એક ધર્મગ્રંથ છે જેનો અનુવાદ ભાષાંતર વિશ્વની તમામે તમામ ભાષાઓમાં થયું છે. 

10.) શ્રીહેમચંદ્ર નરસિંહ લિખિત શ્રી ગીતાતત્ત્વ દર્શનમાં ગીતાના કુલ ૨૩૩ પ્રકાર છે જેમાં શ્રીમદ્ ભગવદ્ ગીતા મુખ્ય છે. અનુગીતા, અવધૂત ગીતા, અષ્ટાવક્ર ગીતા, પાંડવગીતા, સપ્તશ્લોકી ગીતા જેવા ૨૩૩ ગીતા પ્રકાર છે. 

11.) ભક્તિના કુલ ૯ (નવ) પ્રકાર છે. શ્રવણ, કીર્તન, સ્મરણ, પાદસેવન, અર્ચન, વંદન, દાસ્ય, સખ્ય અને આત્મનિવેદન. આ નવેનવ પ્રકારની ભક્તિનું વર્ણન, વ્યાખ્યા શ્રીમદ્ ભગવદ્ ગીતામાં છે. 

12.) ગીતાના દરેક અધ્યાયના અંતે અધ્યાય પૂરા થયાની નોંધ માટે જે પંક્તિ આવે છે તેને પુષ્પિકા કહે છે,જે મુજબ ગીતા બ્રહ્મવિદ્યા છે, યોગનું શાસ્ત્ર છે, આવી અઢાર પુષ્પિકાના કુલ શબ્દો ૨૩૪ છે અને તેના કુલ અક્ષરો ૮૯૦ છે. 

13.) શ્રીમદ્ ભગવદ્ ગીતા શ્રદ્ધાનો, ભક્તિનો, ધર્મનો અને સત્યનો એવો આધાર સ્તંભ છે કે આપણા દેશની તમામ અદાલતોમાં પણ તેના ઉપર હાથ મૂકી સોગંદ લે પછી સત્ય જ બહાર આવશે તેટલી અધિકૃતિ મળેલી છે, આવું વિશ્વમાં બીજે ક્યાંય નથી.. 

14.) ગીતા યોગશાસ્ત્રવિદ્યા છે. ગીતામાં કુલ ૧૮ અધ્યાયના ૧૮ યોગ તો છે જ જે તેના શીર્ષકમાં આવે છે જેમકે ભક્તિયોગ, કર્મયોગ સાંખ્ય યોગ. આ ઉપરાંત અભ્યાસયોગ, ધ્યાનયોગ બ્રહ્મયોગ જેવા કુલ ૩૦ (ત્રીસ) યોગો ગીતામાં છે. 

15.) ગીતાના પહેલા અધ્યાયના પહેલા શ્લોકનો પહેલો શબ્દ ધર્મક્ષેત્ર છે, જ્યારે છેલ્લા અધ્યાયના છેલ્લા શ્લોકનો છેલ્લો શબ્દ ‘મમ’ છે. અર્થાત્ મારું ધર્મક્ષેત્ર કયું..?? તો ૧ થી ૭૦૦ શ્લોક વચ્ચે જે આવે છે. વેદવ્યાસનો શબ્દસુમેળ કેવો અદ્ભુત છે.. 

16.) સમગ્ર ગીતાનો સાર શું છે..?? ગીતા શબ્દને ઉલટાવીને વાંચો. તાગી. જે આસક્તિનો ત્યાગ કરે છે તે જ પ્રભુને પામી શકે છે. મહાત્મા ગાંધીજીએ એટલે જ ગીતા વિશે જે પુસ્તક લખ્યું છે તેનું ચોટડૂક શીર્ષક "અનાસક્તિ યોગ" આપ્યું છે. ઉપનિષદમાં પણ કહ્યું છે ત્યેન ત્યક્તેન ભુંજિથા – ત્યાગીને ભોગવો. 

17.) ઋગ્વેદ, યજુર્વેદ, સામવેદ અને અથર્વવેદ ચાર વેદો છે પણ ગીતાને પાંચમો વેદ કહેવાય છે. 

18.) મહાભારતના પર્વ ૧૮ છે, ગીતાના અધ્યાય ૧૮ છે. સરવાળો ૯ થાય છે. ૯ એ પૂર્ણાંક છે. શ્રીમદ્ ભગવદ્ ગીતાના કુલ અક્ષરો પણ ૯ થાય છે. ગીતામાં ભગવાન શ્રીકૃષ્ણનાં કુલ ૧૦૮ નામ છે, કુલ ૧૦૮ સુવાક્યો છે, ગીતાને સંસ્કૃતમાં શ્લોકબદ્ધ કરનાર શ્રીકૃષ્ણ દ્વૈપાયન વ્યાસ નું નામ પણ ૯ અક્ષરનું છે, ગીતામાં ‘યોગ’ શબ્દ ૯૯ વખત આવે છે, ગીતામાં કુલ ૮૦૧ વિષયોનું વર્ણન છે, યોગ માટે ૫૪ શ્લોકો છે, ગીતામાં ભગવાન પોતાની વિભૂતિઓનું વર્ણન કરે છે જેમ કે વૃક્ષોમાં હું પીપળો છું, નદીઓમાં હું ગંગા છું તો ગીતામાં આવી કુલ મળી ૨૩૪ વિભૂતિઓનું વર્ણન છે. ગીતામાં કુલ ૯૦ (નેવું) વ્યક્તિઓનાં નામોનો ઉલ્લેખ છે જેમ કે નારદ, પ્રહલાદ, ભૃગુ, રામ વગેરે. આ તમામનો સરવાળો ૯ થાય છે એટલું જ નહિ ગીતાનાં કુલ ૧૮ નામ છે જેનો સરવાળો પણ ૯ થાય છે. ૯ નું અદ્ભુત સંકલન અહીં જોવા મળે છે.. 

19.) ગીતાના ૭૦૦ શ્લોકો છે જેમાં વર્ણવાર ગણતરી કરતાં સૌથી વધુ ૧૦૩ શ્લોકો ‘ય’ – અક્ષર ઉપરથી શરૂ થાય છે જ્યારે બીજા નંબરે ‘અ’–ઉપર ૯૭ શ્લોકો છે. 

20.) શ્રીમદ્ ભગવદ્ ગીતામાં આત્મા શબ્દ ૧૩૬ વખત, જ્ઞાાન શબ્દ ૧૦૮ વખત, યોગ શબ્દ ૯૯ વખત, બુદ્ધિ અને મન ૩૭ વખત બ્રહ્મ–૩૫ વખત, શાસ્ત્ર શબ્દ ૪ વખત, મોક્ષ શબ્દ ૭ વખત અને ઈશ્વર-પરમેશ્વર શબ્દ–૬ વખત આવે છે. ધર્મ શબ્દ ૨૯ વખત આવે છે. 

21.) સમગ્ર ગીતાસાર અધ્યાય-૨ માં આવી જતો હોવાથી અધ્યાય-૨ ને એકાધ્યાયી ગીતા કહેવામાં આવે છે. 

22.) અધ્યાય નં. ૮ શ્લોક નં. ૯, ૮/૧૩, ૯/૩૪, ૧૧/૩૬, ૧૩/૧૩, ૧૫/૧ અને ૧૫/૧૫ = આ ૭ શ્લોકને સપ્તશ્લોકી ગીતા કહે છે. 

23.) શ્રીમદ્ ભગવદ્ ગીતાના પાઠમાં મંત્ર, ઋષિ, બીજ, છંદ, દેવતા અને કીલક આ ૬ મંત્રધર્મનું ખાસ ધ્યાન રાખવામાં આવે છે. ફળ માટે ગીતા માહાત્મ્યનો પણ ખાસ મહિમા છે. 

24.) ગીતાના ૧ થી ૬ અધ્યાયમાં કર્મ, ૭ થી ૧૨ અધ્યાયમાં ભક્તિ અને ૧૩ થી ૧૮ અધ્યાયમાં જ્ઞાાનનો વિશેષ મહિમા છે. 

25.) કોઈપણ ધર્મના સિદ્ધાંતોને વેદ-ઉપનિષદ-ભગવદ્ગીતા આ ત્રણનો આધાર લઈ શાસ્ત્રોક્ત રીતે સાબિત કરવામાં આવે છે તેને પ્રસ્થાનત્રયી કહે છે જેમાં ગીતાનું સ્થાન મોખરે આવે છે. ધર્મની એકપણ ગૂંચવણ એવી નથી કે જેનો ઉકેલ ભગવદ્ ગીતામાં ના હોય.. 

26.) ગીતાના ૭૦૦ શ્લોકો પૈકી ૬૪૫ શ્લોકો અનુષ્ટુપ છંદમાં છે. બાકીના ૫૫ શ્લોકો ત્રિષ્ટુપ, બૃહતી, જગતી, ઈન્દ્રવજ્રા, ઉપેન્દ્રવજ્રા વગેરે અલગ-અલગ છંદોમાં આવે છે. 

27.) ગીતાએ આપણને એના પોતીકા સુંદર શબ્દો આપ્યા છે. લગભગ આવા શબ્દોની સંખ્યા ૧૦૦ થવા જાય છે જે પૈકી ઉદાહરણ તરીકે ૧૦ શબ્દો અત્રે પ્રસ્તુત છે. અનુમંતા, કાર્પણ્યદોષ, યોગક્ષેમ, પર્જન્ય, આતતાયી, ગુણાતીત, લોકસંગ્રહ, ઉપદૃષ્ટા, છિન્નસંશય, સ્થિતપ્રજ્ઞ વિગેરે.

28.) સમગ્ર વિશ્વમાં શ્રીમદ્ ભગવદ્ ગીતા એ એકમાત્ર એવો ધર્મગ્રંથ છે જેની ભક્તો વિધિસર પૂજા કરે છે. 

29.) ગીતામાં કુલ ૪૫ શ્લોકો તો એવા છે કે જેની પંક્તિઓ એક સરખી હોય, શ્લોક બીજી વખત આવ્યો હોય કે શ્લોકના ચરણની પુનરૂક્તિ–પુનરાવર્તન થયું હોય. જેનાં કેટલાંક ઉદાહરણો અત્રે આપેલ છે. અધ્યાય/શ્લોક ૩/૩૫, ૬/૧૫ ૧૮/૪૭, ૬/૨૮, ૯/૩૪ અને ૧૮/૬૫ 

30.) એકલી ગુજરાતી ભાષામાં જ શ્રીમદ્ ભગવદ્ ગીતા વિષે અલગ અલગ સમજૂતી આપતાં, ટીકા-ટીપ્પણી કરતાં 250 કરતાં વધુ પુસ્તકો હાલ ઉપલબ્ધ છે જે દર્શાવે છે કે આ ગ્રંથ કેટલો મહાન છે, આવાં ખૂબજ લોકપ્રિય પુસ્તકોના ઉદાહરણ રૂપ 11 લેખકો અત્રે પ્રસ્તુત છે. 

(1) મહાત્મા ગાંધીજી–અનાસક્તિ યોગ.

(2) વિનોબા ભાવે–ગીતા પ્રવચનો.

(3) આઠવલેજી–ગીતામૃતમ્ .

(4) એસી ભક્તિ વેદાંત–ગીતા તેના મૂળરૂપે. 

(5) સ્વામી સચ્ચિદાનંદજી-ગીતાજીનું ચિંતન.

(6) કિશોરલાલ મશરૂવાળા–ગીતા મંથન.

(7) પં.સાતવલેકરજી–ગીતાદર્શન.

(8) ગુણવંત શાહ–શ્રીકૃષ્ણનું જીવન સંગીત. 

(9) શ્રી અરવિંદ-ગીતાનિબંધો.

(10) રવિશંકર મહારાજ–ગીતાબોધવાણી. 

(11) કાકા કાલેલકર–ગીતાધર્મ. 

31.) આજે શ્રીમદ્ ભગવદ્ ગીતા-ને કુલ 5120 વર્ષ થયા છતાં ગીતામાં દર્શાવેલા ધર્મસિદ્ધાંતોનું મતનું કોઈએ પણ કોઈ ખંડન કર્યું નથી તે જ દર્શાવે છે કે ગીતા સર્વમાન્ય ગ્રંથ છે. 

32.) ગીતાનું મૂળ બીજ બીજા અધ્યાયનો અગિયારમો શ્લોક છે. આ શ્લોકથી જ ભગવદ્ ગીતાની શરૂઆત થાય છે. ગીતાની પૂર્ણાહૂતિ અઢારમા અધ્યાયના ત્રેસઠમા શ્લોકમાં ઈતિ થી થાય છે જે સમાપ્તિસૂચક શબ્દ છે. માગશર સુદ–અગિયારસના રોજ શ્રીકૃષ્ણ દ્વારા અર્જુનને ગીતા કહેવામાં આવી. 

33.) ગીતાનો સૌથી શ્રેષ્ઠ મંત્ર તજજ્ઞોની દૃષ્ટિએ અઢારમા અધ્યાયનો છાસઠમો શ્લોક છે જેમાં શ્રીકૃષ્ણ સ્વયં પોતાના મુખેથી જણાવે છે કે હું તને સર્વ પાપોથી છોડાવીશ તેમાં તું સહેજ પણ શોક ન કર. ગીતાનો સાર પણ આ જ શ્લોકમાં છે. અર્થાત્ વિશ્વાસ એ જ વિશ્વનો શ્વાસ છે. 

34.) ગીતાના બધા શ્લોકો મંત્ર છે, શ્રેષ્ઠ છે પરંતુ ગીતાભક્તોની દૃષ્ટિએ, આલોચકોની દૃષ્ટિએ, વિદ્વાનોની દૃષ્ટિએ સમગ્ર ૭૦૦ શ્લોકોમાંથી ટોપ ટેન ૧૦ શ્લોકો નીચે પ્રમાણે છે. પ્રથમ આંક અધ્યાય દર્શાવે છે, બીજો આંક શ્લોક નંબર દર્શાવે છે.

(દરેક શ્લોક શ્રેષ્ઠ હોઈ મુમુક્ષુઓની પસંદગી અલગ અલગ હોઈ શકે) 

૨/૨૩, ૩/૩૫, ૪/૭, ૨/૪૭, ૬/૩૦, ૯/૨૬, ૧૫/૫, ૧૭/૨૦, ૧૮/૬૬, ૧૮/૭૮ 

35.) ગીતાના અઢારમા અધ્યાયનો છેલ્લો શ્લોક એટલો મર્મસભર, ગીતસભર છે કે ન પૂછો વાત!! આ શ્લોકમાં ૨ અક્ષર કુલ ૧૩ વખત આવે છે, ય અક્ષર ૪ વખત આવે છે, ત્ર અક્ષર ૩ વખત આવે છે, ધ અક્ષર ૩ વખત આવે છે છતાં છંદ જળવાય છે અને એટલું મધુર સંગીત સહજ ઉત્પન્ન થાય છે કે વારંવાર આ શ્લોક બસ ગાયા જ કરીએ. તમે પણ પ્રયત્ન કરી જુઓ વારંવાર ગાવા લલચાશો.. આવા વારંવાર ગમી જાય, ગાવા માટે ઉત્સુકતા રહે તેવા ઉદાહરણરૂપ પાંચ શ્લોકો નીચે મુજબ છે એકવાર તો ગાઈ જુઓ.. ૪/૭, ૬/૩૦, ૯/૨૨, ૧૫/૧૪, ૧૮/૭૮ 

36.) ગીતામાં ગણિતનો પણ અદ્ભુત પ્રયોગ શ્રી વેદવ્યાસે કર્યો છે. તમને જાણીને આશ્ચર્ય થશે કે ગીતામાં ૧ થી ૧૦૦૦ સંખ્યાનો પ્રયોગ વારંવાર સંખ્યાવાચક શબ્દોથી થયો છે. માન્યામાં નથી આવતું ને..?? ગીતામાં કુલ ૧૬૫ વખત આવાં સંખ્યાવાચક રૂપકો આવે છે પણ સ્થળસંકોચના કારણે ઉદાહરણરૂપ વિગત અત્રે પ્રસ્તુત છે. 

૧. એકાક્ષરમ (એક) ૨.દ્વિવિદ્યા નિષ્ઠા (બે નિષ્ઠા) ૩. ત્રિભિઃ ગુણમયૈઃ (ત્રણ ગુણ) ૪. ચાતુર્વર્ણ્યમ્ (ચાર વર્ણ) ૫. પાંડવા (પાંચ પાંડવ) ૬. મનઃ ષષ્ઠાનિ (છ ઇન્દ્રિય) ૭. સપ્ત મહર્ષય (સપ્તર્ષિ) ૮. પ્રકૃતિ અષ્ટધા (આઠ પ્રકૃતિ) ૯. નવ દ્વારે (નવ દ્વાર) ૧૦ ઈન્દ્રયાણિ દશૈકં (૧૦ ઈન્દ્રિય) ૧૧. રૃદ્રાણામ (૧૧ રૃદ્ર) ૧૨. આદિત્યાન્ (૧૨ આદિત્ય) ૧૩. દૈવી સંપદ્મ (૨૬ ગુણો) ૧૪. નક્ષત્રાણામ્ (૨૭ નક્ષત્રો) ૧૫.એતત્ ક્ષેત્રમ્ (શરીરના ૩૧ ગુણ) ૧૬.મરુતામ્ (૪૯ મરૃતો) ૧૭.અક્ષરાણામ્ (૫૨ અક્ષર) ૧૮. કુરૃન્ (૧૦૦ કૌરવો) ૧૯.સહસ્ત્રબાહો (૧૦૦૦ હાથવાળા). 

37.) ઘણા એવી શંકા કરે છે કે યુદ્ધના મેદાનમાં આટલી લાંબી ૭૦૦ શ્લોકોવાળી ગીતા માટે કેટલો બધો સમય લાગ્યો હશે પણ આ શંકાનું પણ નિવારણ છે. ગીતાનો ૧ શ્લોક શાંતિથી, નીરાતથી ગાવામાં આવે તો માત્ર અને માત્ર ૧૦ (દસ) સેકન્ડ જ થાય છે. આ હિસાબે જો ૭૦૦ શ્લોક ગાઇએ તો ૭૦૦૦ સેકન્ડ થાય. ૧ કલાકની ૩૬૦૦ સેકન્ડ થાય એ મુજબ આખી ગીતા વાંચતા માત્ર બે કલાક જ થાય છે. આ તો પદ્યની વાત થાય છે. જ્યારે યુદ્ધના મેદાનમાં તો શ્રીકૃષ્ણ–અર્જુનનો સંવાદ ગદ્યમાં થયો હતો જેથી આવી સમય મર્યાદાની શંકા અસ્થાને છે. 

38.) ગીતા એ માનવજીવનનું રહસ્ય છે. રાગ અને ત્યાગ વચ્ચે ઝૂલતા માનવીની કથા છે. ભક્ત અને ભગવાન વચ્ચેનો મધુર સંવાદ છે, તો કર્મ-અકર્મનો વિવાદ પણ છે. ગાદી માટેનો વિખવાદ છે, ફરજથી પલાયનવાદ છે તો અંતે સૌના માટેનો આશીર્વાદરૂપ ધન્યવાદ પણ છે. 

39.) ગીતા વિશે એક અદ્ભુત પ્રયોગ પણ પ્રચલિત છે. જ્યારે તમે ખૂબજ મુશ્કેલીમાં હોવ, કોઈપણ રસ્તો સૂઝતો જ ના હોય, ચારે તરફથી નિરાશા જ મળી હોય ત્યારે ગીતા માતાના શરણે જાવ. ગીતા હાથમાં લો. શ્રદ્ધાપૂર્વક ૧૧ વખત શ્રીકૃષ્ણ ભગવાનનો મંત્ર બોલો. શ્રીકૃષ્ણઃ શરણં મમ: હવે ગીતા ખોલો. પેન્સિલ–પેનની અણી કોઈપણ શ્લોક ઉપર મૂકો. ત્યાં જે શબ્દ કે શ્લોક છે તેનો જે અર્થ થાય છે તે જ તમારા પ્રશ્નનો ઉપાય–જવાબ છે. મોટાભાગના અનુભવો સફળ જ થયા છે. સુખને એક અવસર તો આપો.. મહાત્મા ગાંધીજી ખુદ કહેતા મુશ્કેલીમાં હું ગીતામાતાના શરણે જઉં છું. 

            🙏 || करिष्यै वचनं तव ।।🙏

भगवद् गीता के 9 बेहतरीन मैनेजमेंट सूत्र जिनमे छुपा है आपकी हर परेशानी का हल

🙏🏻 हर हर महादेव  ~* 🌞

🌷 *श्रीमद् भगवद्गगीता जयंती* 🌷

👉🏻 *गतांक से आगे......*

🙏🏻 *जानिए भगवद् गीता के 9 बेहतरीन मैनेजमेंट सूत्र जिनमे छुपा है आपकी हर परेशानी का हल*  

🌷 *4 श्लोक*

*विहाय कामान् य: कर्वान्पुमांश्चरति निस्पृह:।*

*निर्ममो निरहंकार स शांतिमधिगच्छति।।*

🙏🏻 *अर्थ- जो मनुष्य सभी इच्छाओं व कामनाओं को त्याग कर ममता रहित और अहंकार रहित होकर अपने कर्तव्यों का पालन करता है, उसे ही शांति प्राप्त होती है।*

➡ *मैनेजमेंट सूत्र - यहां भगवान श्रीकृष्ण कहते हैं कि मन में किसी भी प्रकार की इच्छा व कामना को रखकर मनुष्य को शांति प्राप्त नहीं हो सकती। इसलिए शांति प्राप्त करने के लिए सबसे पहले मनुष्य को अपने मन से इच्छाओं को मिटाना होगा। हम जो भी कर्म करते हैं, उसके साथ अपने अपेक्षित परिणाम को साथ में चिपका देते हैं। अपनी पसंद के परिणाम की इच्छा हमें कमजोर कर देती है। वो ना हो तो व्यक्ति का मन और ज्यादा अशांत हो जाता है। मन से ममता अथवा अहंकार आदि भावों को मिटाकर तन्मयता से अपने कर्तव्यों का पालन करना होगा। तभी मनुष्य को शांति प्राप्त होगी।*

🌷 *5 श्लोक*

*न हि कश्चित्क्षणमपि जातु तिष्ठत्यकर्मकृत्।*

*कार्यते ह्यश: कर्म सर्व प्रकृतिजैर्गुणै:।।*

🙏🏻 *अर्थ- कोई भी मनुष्य क्षण भर भी कर्म किए बिना नहीं रह सकता। सभी प्राणी प्रकृति के अधीन हैं और प्रकृति अपने अनुसार हर प्राणी से कर्म करवाती है और उसके अनुसार परिणाम भी देती है।*

➡ *मैनेजमेंट सूत्र- बुरे परिणामों के डर से अगर ये सोच लें कि हम कुछ नहीं करेंगे तो ये हमारी मूर्खता है। खाली बैठे रहना भी एक तरह का कर्म ही है, जिसका परिणाम हमारी आर्थिक हानि, अपयश और समय की हानि के रूप में मिलता है। सारे जीव प्रकृति यानी परमात्मा के अधीन हैं, वो हमसे अपने अनुसार कर्म करवा ही लेगी। और उसका परिणाम भी मिलेगा ही। इसलिए कभी भी कर्म के प्रति उदासीन नहीं होना चाहिए, अपनी क्षमता और विवेक के आधार पर हमें निरंतर कर्म करते रहना चाहिए।*

🌷 *6 श्लोक*

*नियतं कुरु कर्म त्वं कर्म ज्यायो ह्यकर्मण:।*

*शरीरयात्रापि च ते न प्रसिद्धयेदकर्मण:।।*

🙏🏻 *अर्थ- तू शास्त्रों में बताए गए अपने धर्म के अनुसार कर्म कर, क्योंकि कर्म न करने की अपेक्षा कर्म करना श्रेष्ठ है तथा कर्म न करने से तेरा शरीर निर्वाह भी नहीं सिद्ध होगा।*

➡ *मैनेजमेंट सूत्र- श्रीकृष्ण अर्जुन के माध्यम से मनुष्यों को समझाते हैं कि हर मनुष्य को अपने-अपने धर्म के अनुसार कर्म करना चाहिए जैसे- विद्यार्थी का धर्म है विद्या प्राप्त करना, सैनिक का कर्म है देश की रक्षा करना। जो लोग कर्म नहीं करते, उनसे श्रेष्ठ वे लोग होते हैं जो अपने धर्म के अनुसार कर्म करते हैं, क्योंकि बिना कर्म किए तो शरीर का पालन-पोषण करना भी संभव नहीं है। जिस व्यक्ति का जो कर्तव्य तय है, उसे वो पूरा करना ही चाहिए।*

🌷 *7 श्लोक*

*यद्यदाचरति श्रेष्ठस्तत्तदेवेतरो जन:।*

*स यत्प्रमाणं कुरुते लोकस्तदनुवर्तते।।*

🙏🏻 *अर्थ- श्रेष्ठ पुरुष जैसा आचरण करते हैं, सामान्य पुरुष भी वैसा ही आचरण करने लगते हैं। श्रेष्ठ पुरुष जिस कर्म को करता है, उसी को आदर्श मानकर लोग उसका अनुसरण करते हैं।*

➡ *मैनेजमेंट सूत्र- यहां भगवान श्रीकृष्ण ने बताया है कि श्रेष्ठ पुरुष को सदैव अपने पद व गरिमा के अनुसार ही व्यवहार करना चाहिए, क्योंकि वह जिस प्रकार का व्यवहार करेगा, सामान्य मनुष्य भी उसी की नकल करेंगे। जो कार्य श्रेष्ठ पुरुष करेगा, सामान्यजन उसी को अपना आदर्श मानेंगे। उदाहरण के तौर पर अगर किसी संस्थान में उच्च अधिकार पूरी मेहनत और निष्ठा से काम करते हैं तो वहां के दूसरे कर्मचारी भी वैसे ही काम करेंगे, लेकिन अगर उच्च अधिकारी काम को टालने लगेंगे तो कर्मचारी उनसे भी ज्यादा आलसी हो जाएंगे।*

🌷 *8 श्लोक*

*न बुद्धिभेदं जनयेदज्ञानां कर्म संगिनाम्।*

*जोषयेत्सर्वकर्माणि विद्वान्युक्त: समाचरन्।।*

🙏🏻 *अर्थ- ज्ञानी पुरुष को चाहिए कि कर्मों में आसक्ति वाले अज्ञानियों की बुद्धि में भ्रम अर्थात कर्मों में अश्रद्धा उत्पन्न न करे किंतु स्वयं परमात्मा के स्वरूप में स्थित हुआ और सब कर्मों को अच्छी प्रकार करता हुआ उनसे भी वैसे ही कराए।*

➡ *मैनेजमेंट सूत्र- ये प्रतिस्पर्धा का दौर है, यहां हर कोई आगे निकलना चाहता है। ऐसे में अक्सर संस्थानों में ये होता है कि कुछ चतुर लोग अपना काम तो पूरा कर लेते हैं, लेकिन अपने साथी को उसी काम को टालने के लिए प्रोत्साहित करते हैं या काम के प्रति उसके मन में लापरवाही का भाव भर देते हैं। श्रेष्ठ व्यक्ति वही होता है जो अपने काम से दूसरों के लिए प्रेरणा का स्रोत बनता है। संस्थान में उसी का भविष्य सबसे ज्यादा उज्जवल भी होता है।*

🌷 *9श्लोक*

*ये यथा मां प्रपद्यन्ते तांस्तथैव भजाम्यहम्।*

*म वत्र्मानुवर्तन्ते मनुष्या पार्थ सर्वश:।।*

🙏🏻 *अर्थ- हे अर्जुन। जो मनुष्य मुझे जिस प्रकार भजता है यानी जिस इच्छा से मेरा स्मरण करता है, उसी के अनुरूप मैं उसे फल प्रदान करता हूं। सभी लोग सब प्रकार से मेरे ही मार्ग का अनुसरण करते हैं।*  

➡ *मैनेजमेंट सूत्र- इस श्लोक के माध्यम से भगवान श्रीकृष्ण बता रहे हैं कि संसार में जो मनुष्य जैसा व्यवहार दूसरों के प्रति करता है, दूसरे भी उसी प्रकार का व्यवहार उसके साथ करते हैं। उदाहरण के तौर पर जो लोग भगवान का स्मरण मोक्ष प्राप्ति के लिए करते हैं, उन्हें मोक्ष की प्राप्ति होती है। जो किसी अन्य इच्छा से प्रभु का स्मरण करते हैं, उनकी वह इच्छाएं भी प्रभु कृपा से पूर्ण हो जाती है। कंस ने सदैव भगवान को मृत्यु के रूप में स्मरण किया। इसलिए भगवान ने उसे मृत्यु प्रदान की। हमें परमात्मा को वैसे ही याद करना चाहिए, जिस रुप में हम उसे पाना चाहते है|

હનુમાન ચાલીસા ( અર્થ સહિત)

હનુમાન ચાલીસા ( અર્થ સહિત ) 

 

શ્રી ગુરુ ચરન સરોજ રજ, નિજ મનુ મુકુરુ સુધારિ । બરનઉ રઘુબર બિમલ જસુ જો દાયક ફલ ચારી ।।

શ્રી ગુરુદેવના ચરણ રજથી મારૂ મન પવિત્ર કરી હવે હું શ્રી ભગવાન રામના યશનું વર્ણન કરૂં છું. જે (ધર્મ, અર્થે કામ અને મોક્ષ) ચારે પ્રકારનાં ફળ આપનાર છે.

 

બુદ્ધિહિન તનુ જાનિકે સુમિરો પવન કુમાર । બલ બુદ્ધિ વિદ્યા દેહુ મોહિ, હરહુ ક્લેસ બિકાર ।।

હું મારી જાતને બુદ્ધિહિન ગણીને શ્રી હનુમાનજી આપનું સ્મરણ કરું છું. હે પ્રભુ આપ મને બુદ્ધિ, બળ તથા વિદ્યા આપો અને મારા વિકારોનો નાશ કરો.

 

જય હનુમાન જ્ઞાન ગુણ સાગર, જય કપીસ તિહું લોક ઉજાગર ।

જ્ઞાન અને ગુણોનાં સાગર શ્રી હનુમાનજી આપનો જય જયકાર હો ! ત્રણેય લોકમાં કીર્તિમાન મારૂતિ, આપનો જય હો !

 

રામદૂત અતુલિત બલધામા, અંજનિપુત્ર પવનસુત નામા ।।

શ્રી રામજીના દૂત આપમાં અનંત શક્તિ છે આપનું અંજનિપુત્ર અને પવનપુત્ર નામજગ પ્રસિદ્ધ છે.

 

મહાવીર વિક્રમ બજરંગી, કુમતિ નિવાર સુમતિ કે સંગી ।

આપ મહાવીર તથા મહાપરાક્રમી છો. આપનું શરીર વજ્ર સમાન છે. આપ કુબુદ્ધિનો નાશ કરનારા છો, અને સુબુદ્ધિના સહાયક છો.

 

કંચન બરન બિરાજ સુબેસા, કાનન કુંડલ કુંચિત કેસા ।।

હે કપિ શ્રેષ્ઠ, આપના દેહનો વર્ણ કંચન જેવો છે. કાનમાં કુંડળ છે અને મસ્તક પર વાકડીયા વાળ છે. આપનું આ સ્વરૂપ અતિ સોહમણું છે.

 

હાથ વજ્ર ઔર ધ્વજા બિરાજૈ, કાંધે મુંજ જનેઉ સાજે ।

આપના હાથમાં ગદા અને ધ્વજા છે ખભા પર જનોઇ શોભાયમાન છે.

 

શંકર સુવન કેસરીનંદન, તેજ પ્રતાપ મહા જગ વંદન ।।

કેસરીનંદન આપ શંકરના અવતાર છો, આપનું મહાપ્રતાપી અને તેજસ્વી સ્વરૂપ સમગ્ર વિશ્વમાં પૂજનીય છે.

 

વિદ્યાવાન ગુની અતિ ચાતુર, રામકાજ કરિબે કો આતુર ।

હે કપિ શ્રેષ્ઠ આપ વિદ્યાવાન ગુણવાન અને ચતુર છો, સદા રામ ભગવાનનું કાર્ય કરવા આતુર રહો છો,

 

પ્રભુ ચરિત્ર સુનિબે કો રસિયા, રામ લખન સીતા મન બસિયા ।।

પ્રભુ રામજીનું ચરિત્ર સાંભળવામાં આપને ઘણી આસક્તિ છે. શ્રીરામ, શ્રી લક્ષ્મણ અને સીતામૈયા આપના હ્રદયમાં કાયમ નિવાસ કરે છે.

 

સૂક્ષ્મરૂપ ધરિ સિયહિં દિખાવા, બિકટ રૂપ ધરી લંકા જરાવા ।

સીતામૈયાને સુક્ષ્મરૂપ ધારણ કરી બતાવ્યું અને વિકરાળ રૂપ ધરી લંકાને બાળ હતી.

 

ભીમરૂપ ધરિ અસુર સંહારે, શ્રી રામચંદ્ર કે કાજ સંહારે ।।

મહાભંયકર રૂપ ધારણ કરી રાક્ષસોનો સંહાર કર્યો અને શ્રીરામજીના સર્વ કાર્ય સિદ્ધ કરવામાં સહયોગ આપ્યો હતો.

 

લાય સંજીવન લખન જિયાયે, શ્રી રઘુવિર હરષિ ઉર લાયે ।

સંજીવની બુટ્ટી લાવી શ્રી લક્ષ્મણજીને જીવત્દાન આપ્યું તેથી અતિ હર્ષિત થઇ પ્રેમથી શ્રીરામજીએ આપને છાતીએ લગાવ્યા હતા.

 

રઘુપતિ કીન્હી બહુત બડાઇ, તુમ મમ પ્રિય ભરત હિ સમ ભાઇ ।।

ભગવાન શ્રીરામે આપની ઘણી પ્રશંસા કરીને કહ્યું કે, ભરત જેટલો જ તું મારો પ્રિય ભાઇ છે

 

સહસ્ત્ર બદન તુમ્હરો જશ ગાવૈ, અસ કહી શ્રીપતિ કંઠ લગાવે ।

સહસ્ત્ર મુખવાળા શેષનાગ આપના યશગાન ગાય છે એમ કહેતા પ્રેમથી ભગવાન શ્રીરામે આપને ગળે લગાડ્યા

 

સનકાદિક બ્રહ્માદિ મુનીસા, નારદ શારદ સહિત અહીસા ।।

સનકાદિક ઋષિ, બ્રહ્મા, નારદ, સરસ્વતી શેષનાગ આપની કીર્તિનું યોગ્ય વર્ણન કરી શકતા નથી.

 

જમ કુબેર દિગપાલ જહાં તે, કબિ કોબિદ કહિ સકે કહાં તે ।

યમરાજ, કુબેર, દિગપાલ જેવાં દેવતા પણ આપનો મહિમા પૂર્ણરૂપે વર્ણન કરી શકતા નથી તો પૃથ્વી પરના કવિ અને વિદ્વાનો કઇ રીતે કહી શકે ?

 

તુમ ઉપકાર સુગ્રીવહિ કીન્હા, રામ મિલાય રાજ પદ દીન્હા ।।

આપે સુગ્રીવજીને સહાય કરી ભગવાન શ્રીરામ સાથે તેમનો મેળાપ કરાવ્યો અને એમને રાજા બનાવ્યા

 

તુમ્હારો મંત્ર બિભીષણ માના, લંકેશ્વર ભએ સબ જગ જાના ।

આપનો મંત્ર વિભીષણે સ્વીકાર્યો અને તે લંકાનો રાજા થયો, આ વાત સમસ્ત વિશ્વ જાણે છે

 

જુગ સહસ્ત્ર જોજન પર ભાનુ, લીલ્યો તાહિ મધુર ફલ જાનુ ।।

ઘટાથી હજારો જોજન દૂર સૂર્યનું મધુર ફળ માનીને આપ ગળી ગયા હતા

 

પ્રભુ મુદ્રિકા મેલિ મુખ માહિ, જલધિ લાંધી ગયે અચરજ નાહિં ।

શ્રીરામની વીંટી મોઢામાં રાખી આપ વિશાળ સમુદ્રને પાર કરી ગયા એમાં કાંઇ ખાસ આશ્ચર્ય નથી

 

દુર્ગમ કાજ જગત કે જે તે, સુગમ અનુગ્રહ તુમ્હરે તે તે ।।

હે કેસરી નંદન સંસારમાં જે કઠિન કાર્ય છે તે આપની કૃપાથી સરળ બની જાય છે.

 

રામ દુઆરે તુમ રખવારે, હોત ન આજ્ઞા બિનુ પૈસારે ।

આપ શ્રીરામના દ્વારપાળ છો, આપની આજ્ઞા વિના કોઇ અંદર પ્રવેશ કરી શકતો નથી.

 

સબ સુખ લહૈ તુમ્હારી સરના, તુમ રક્ષક કાહુ કો ડરના ।।

આપની શરણ જે કોઇ આવે છે એ બધા આનંદ સુખ પ્રાપ્ત કરે છે. તમે અમારા રક્ષક છો તેથી અમને કોઇ જ ડર નથી

 

આપન તેજ સમ્હારો આપૈ, તીનોં લોક હાંક તે કાંપૈ ।

હે અંજની પુત્ર ! આપ જ આપનું તેજ સહન કરી શકો છો. આપના હુંકારથી ત્રણેય લોક કાંપવા લાગે છે.

 

ભૂત પિસાચ નિકટ નહીં આવૈ, મહાબીર જબ નામ સુનાવૈ ।।

ભક્તજન જ્યારે આપના નામનું રટન કરે છે, ત્યારે ભૂત - પ્રેત એમની પાસે આવતા નથી.

 

નાસૈ રોગ હરૈ સબ પીરા, જપત નિરંતર હનુમંત બીરા ।

હે કેશરી નંદન ! આપનું નામ સતત જપનારના બધા રોગો દૂર થઇ જાય છે અને તેની બધી પીડા દૂર થઇ જાય છે.

 

સંકટ તે હનુમાન છુડાવૈ, મન કર્મ બચન ધ્યાન જો લાવે ।।

હે અંજની પુત્ર ! જે ભક્ત મન, વાણી અને કર્મથી આપનું એક ચિત્તે ધ્યાન કરે છે, એને આપ બધી વિપત્તિથી બચાવો છો.

 

સબ પર રામ તપસ્વી રાજા, તિન કે કાજ સકલ તુમ સાજા ।

સર્વોપરી રાજા શ્રીરામ એક શ્રેષ્ઠ તપસ્વી રાજા છે, તેમના કાર્ય સફળ કરવામાં આપે ઘણું યોગદાન આપ્યું છે.

 

ઔર મનોરથ જો કોઇ લાવૈ, સોઇ અમિત જીવન ફલ પાવૈ ।

હે કેશરી નંદન ! આપની સમક્ષ મનોરથ લઇને જે કોઇ વ્યક્તિ આવે છે તેના આ જીવનમાં બધા જ મનોરથ પૂર્ણ થાય છે.

 

ચારોં જુગ પરતાપ તુમ્હારા, હૈ પરસિદ્ધિ જગત ઉજિયારા ।

આપનો પ્રતાપ ચારે યુગમાં પ્રસિદ્ધ છે. વિશ્વમાં આપની કીર્તિ, યશ પ્રકાશમાન છે.

 

સાધુ સંત કે તુમ રખવારે, અસુર નિકંદન રામ દુલારે ।।

સાધુ, સંતના આપ રક્ષક છો, આપ રાક્ષસોના સંહાર કરનાર છો અને આપ શ્રીરામને અતિ પ્રિય છો

 

અષ્ટ સિધ્ધ નવ નિધિ કે દાતા, અસ વર દીન જાનકી માતા ।

સીતામૈયાયે આપને વરદાન આપ્યું છે કે આપ અષ્ટસિધ્ધિ અને નવનિધિ ચાહો એને પ્રદાન કરી શકો.

 

રામ રસાયન તુમ્હારે પાસા, સદા રહો રઘુપતિ તે દાસા ।।

હે બજરંગબલી ! “શ્રીરામ” નામરૂપી રસાયણ આપની પાસે છે. આપ સદાય શ્રીરામની સેવામાં તત્પર રહો છો.

 

તુમ્હારે ભજન રામકો પાવૈ, જનમ જનમકે દુઃખ બિસરાવૈ ।

આપનું ભજન કરનારને શ્રીરામનું દર્શન થાય છે. અને તેના જન્મ જન્માંતરના દુઃખો કાયમ માટે નષ્ટ થઇ જાય છે.

 

અંતકાલ રઘુબર પુર જાઇ, જહાં જનમ હરિભક્ત કહાઇ ।।

તે અંતકાળે સાકેત ધામમાં જાય છે. કદાચ મૃત્યુલોકમાં જન્મે તો તેને શ્રીહરિના ભક્ત તરીકે પ્રસિદ્ધિ મળે છે.

 

ઔર દેવતા ચિત્ત ન ધરઇ, હનુમંત સેઇ સર્વ સુખ કરઇ ।

જે ભક્ત અન્ય દેવતાઓનું હ્રદયમાં સ્થાન ન રાખી શ્રી હનુમાનજી સેવા કરે તો તે સર્વ સુખ સંપન્ન થાય છે.

 

સંકટ કટે મિટૈ સબ પિરા, જો સુમિરૈ હનુમંત બલબીરા ।।

અતિ બળવાન વીર બજરંગબલીનું જે સ્મરણ કરે છે તેના બધા સંકટો દૂર થાય છે.

 

જૈ જૈ જૈ હનુમાન ગૌસાંઇ, કૃપા કરહુ ગુરૂ દેવકી નાઇ ।

શ્રી હનુમાનજી આપનો જય જયકાર હો, આપ મારા પરમ કૃપાળુ ગુરૂદેવની જેમ કૃપા કરો.

 

જો સતબાર પાઠ કર કોઇ, છુટહી બંદિ મહા સુખ હોઇ ।।

જે કોઇ વ્યક્તિ હનુમાન ચાલીસા નો સો વખત પાઠ કરશે તે સર્વ બંધનમાંથી મુક્તિ પામશે અને પરમ સુખને પામશે.

 

જો યહ પઢૈ હનુમાન ચાલીસા, હોય સિદ્ધિ સાખી ગૌરીસા ।

જે ભક્ત “હનુમાન ચાલીસા”નો નિત્ય પાઠ કરશે તેને ચોક્કસ સફળતા મળશે. આના સાક્ષાત્‌ ભગવાન શંકર સાક્ષી છે.

 

તુલસીદાસ સદા હરિ ચેરા, કીજૈ નાથ હ્રદય મહં ડેરા ।।

સંતશ્રી તુલસીદાસજી કહે છે કે, “સદા સર્વદા હું શ્રી હનુમાનજીનો સેવક છું હે નાથ આપ મારા હ્રદયમાં નિત્ય બિરાજો”

 

।। દોહા ।।

પવન તનય સંકટ હરન, મંગલ મૂર્તિ રૂપ । રામ લખન સીતા સહિત, હ્રદય બસહુ સૂર ભૂપ ।।

હે પવન પુત્ર હનુમાનજી, સર્વ સંકટોનો નાશ કરનારા, આપ મંગલમૂર્તિ રૂપ છો. આપ શ્રીરામ, લક્ષ્મણ અને સીતા મૈયા સહિત અમારા હ્રદયમાં નિત્ય બિરાજો.

કાયવરોહણ શકિપીઠ

દરેક હિંદુ એ એક્વાર તો કાશી ની મુલાકાત લેવી જ જોઈએ તેવું મનાય છે. પરંતુ કાશી તો ઠેઠ ઉત્તર પ્રદેશ માં આવેલું છે. બહુ ઓછા ને ખબર હશે કે કાશી ના જેવું માહાત્મ્ય ધરાવતું બીજું કાશી ગુજરાત માં આવેલું છે. આ સ્થળનું નામ "કાયવરોહણ"છે. વડોદરા જિલ્લામાં આવેલા વડોદરા થી ભરૂચ જતાં હાઇવે પર પોર નામ નું ગામ છે. ત્યાંથી કાયવરોહણ માત્ર 9 કિમિ દૂર છે. વડોદરા થી તે 32 કિમિ છે.

મહાતીર્થ:

સત્યયુગમાં આ સ્થળ ઇચ્છાપૂરી ત્રેતાયુગ માં માયાપુરી,દ્વાપરમાં મેધાવતી અને કલિયુગ માં કાયવરોહણ તરીકે ઓળખાય છે. ભારત ના68 મહત્વના તીર્થં સ્થાનોમાં કાયવરોહણ ની ગણના થાય છે. રામાવતાર સમયમાં મહર્ષિ વિશ્વામિત્ર એ આ  યાત્રાસ્થળને કાશી માં પલટી નાખવાના પ્રયત્નો કર્યા હતા. પરંતુ ભગવાન ની ઈચ્છા ન હોવાથી તેમ કરવામાં તેમને પુરી સફળતા મળી નહોતી.આમ છતાં તેનું મહત્વ કાશી જેવું રહ્યું.મહર્ષિ વિશ્વામિત્રે ગાયત્રી મંત્રનું અનુસાર

कंप्यूटर का इतिहास और विकास

कंप्यूटर का इतिहास और विकास कैसे हुआ?

कंप्यूटर का इतिहास और विकास

Computers और electronics ने अभी के society में एक बहुत ही महत्वपूर्ण भूमिका अदा की है, जहाँ इसने communication से लेकर medicine, वहीँ science और technology तक सभी में अपना impact बखूबी किया हुआ है. इसलिए अगर कंप्यूटर का इतिहास को जानना है तब हमें इसके सभी प्रारंभिक developments को गौर से देखना होगा, कहीं तभी जाकर हम इसे ठीक तरीके से समझ सकते हैं.

जहाँ computers को एक modern invention के तोर पर देखा जाता है जिसमें की electronics, computing का इस्तमाल हुआ है electrical devices के साथ. वहीँ लेकिन अगर पहला computing device की बात की जाये तब जरुर से इसका जवाब ancient abacus ही होने वाला है.

Analog computing को करीब हजारों वर्षों से इस्तमाल किया जा रहा है हमारे computing devices के तोर पर, वहीँ ancient Greeks और Romans ने सबसे popular Antikythera mechanism का इस्तमाल किया था.

वहीं बाद में devices जैसे की castle clock (1206), slide rule (c. 1624) और Babbage’s Difference Engine (1822) ऐसे ही कुछ उदाहरण हैं इन early mechanical analog computers के.

इसके बाद electrical power के आ जाने से 19th-century में. नए electrical और hybrid electro-mechanical devices की development शुरू हो गयी जो की दोनों digital (Hollerith punch-card machine) और analog (Bush’s differential analyzer) calculation करने में सक्षम थे.

Telephone switching फिर इसके बाद आई, जिसके आने से machines के development होना चालू हो गया और इन्हें की हम early computers के तोर पर जानते हैं.

वहीँ Edison Effect के presentation के बाद सन 1885 में, इसने एक theoretical background प्रदान की electronic devices के लिए. वहीँ Originally, vacuum tubes के form में, electronic components के आते ही उन्होंने बहुत ही जल्द electric devices के साथ integrate होकर, पहले radio और बाद में television को revolutionize कर दिया.

ये computers ही थे, जहाँ की इन electronics का full impact देखने को मिलता है. Analog computers जिनका इस्तमाल ballistics को calculate करने के लिए होता है, वो बहुत ही crucial हो गए World War II के outcome के लिए, और इसी कारण ही Colossus और ENIAC, दो earliest electronic digital computers को develop किया गया था युद्ध के समय में ही.

Solid-state electronics के invention के साथ transistor और फिर बाद में ultimately integrated circuit के आने से, computers अब ज्यादा छोटे, compact, portable और यहाँ तक की affordable बन गए हैं एक average consumer के लिए. आजकर तो “computers” हमारे रहन सहन के बहुत ही नजदीक हैं फिर चाहे वो watches हो या फिर automobiles हो.

कंप्यूटर का इतिहास (History of Computer in Hindi)

कंप्यूटर का इतिहास एवं विकास

क्या आपको पता है कंप्यूटर का इतिहास कितना पुराना है? यदि आपको कम्प्यूटर की इतिहास के विषय में जानना है तब आपको पहले जानना होगा की बड़े numbers को इन्सान कैसे हिसाब करता था. छोटे संख्या को तो आसानी से हाथों का इस्तमाल कर हिसाब किया जा सकता है लेकिन जब बात बड़े संख्या की आती है तब ऐसे में उन्हें बड़ी तकलीफ हुई और उन्होंने नयी नहीं systems का इजात किया जो की उन्हें इसमें मदद करती थी.

हिसाब करने की इस प्रक्रिया में बहुत से systems of numeration का इस्तमाल किया जाता है जैसे की Babylonian system of numeration, Greek system of numeration, Roman system of numeration और Indian system of numeration.

इनमें से सबसे ज्यादा और universally जिसे माना गया वो है Indian system of numeration. ये आधारित है modern decimal system of numeration की जो की होती हैं (0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9). जैसे की हम जानते हैं की computer decimal system को समझ नहीं सकती है और इसलिए ये binary system of numeration का इस्तमाल करती है processing के लिए.

अब चलिए कुछ ऐसे ही computing devices के विषय में discuss करते हैं जिनकी इस दिशा में बड़ी योगदान है.

Calculating Machines

हमारे पूर्वजों को करीब हजारों वर्ष लग गए ऐसे mechanical devices बनाने में जिससे की बड़े numbers को count किया जा सके.

Abacus

इस श्रृंखला में सबसे पहला calculating device है ABACUS. इसे develop किया था Egyptian और Chinese लोगों ने. ABACUS का मतलब है calculating board. इसमें sticks होते हैं horizontal positions में जिसमें की छोटे छोटे आकार के pebbles को insert किया जाता है.

इसमें बहुत से horizontal bars होते हैं जिसमें प्रत्येक में ten beads होते हैं. Horizontal bars represent करती है units, tens, hundreds, इत्यादि.

Napier’s Bones

इसे develop किया था English mathematician John Napier सन 1617 AD में. यह एक ऐसा mechanical device है जिसे की multiplication के उद्देश्य से बनाया गया था. इसे कहा जाता है Napier’s bones वो उन वैज्ञानिक के नाम के बाद.

Slide Rule

English mathematician Edmund Gunter ने इस slide rule को develop किया था. यह machine बड़ी ही आसानी से बहुत से operation perform कर सकता है जैसे की addition, subtraction, multiplication, और division. इसे 16th century में पुरे Europe में बहुत ज्यादा इस्तमाल में लाया गया.

ADDING MACHINE– BLAISE (1642 A.D)

PASCAL– PRANCE

उस समय के प्रसिद्ध French Scientist और Mathematician, Blaise Pascal ने इस machine को invent किया था जो की उस समय में केवल 19 वर्षों के ही थे. यह machine आसानी से digits को add कर सकती थी वो भी carry करने के साथ automatically.

उनकी यह machine इतनी ज्यादा revolutionary थी की इसकी principle को आज भी बहुत से machanical counters में इस्तमाल किया जाता है.

MULTIPLYING MACHINE- COTTFRIED LEIBNITZ- GERMANY (1692 A.D)

Gottfried ने Pascal की machine को और ज्यादा improve किया और उन्होंने ऐसी mechanism की इजात की जो की numbers की automatic multiplication करने में सक्षम था.

फिर Leibnita भी और ज्यादा प्रसिद्ध हुए उनके काम के लिए Sir Isaac Newton के साथ, जिसमें उन्होंने एक नयी branch की Mathematics को ही develop कर दिया, जिसे हम आज Calculus के नाम से जानते हैं.

उन्होंने ही calculator को invent किया था, जो की आसानी से add, subtract, multiply and divide accurately कर सकता था. वहीँ ये square root function भी करने में सक्षम था.

EARLY 1800’S JACQUARD LOOM – JOSEPH MARIE JACQUARD

वहीँ early eighteenth century में, एक French weaver Joseph Marie Jacquard ने एक ऐसा programmable loom develop किया, जजों की large cards और holes का इस्तमाल करता था, फिर उन्हें punch करता था वो भी बहुत ही control के साथ जिससे की अंत में एक pattern automatically बनकर तैयार होता था.

इसमें जो output बनकर तैयार होता था वो एक thick rich cloth होता था जिसमें की repetitive oral या geometric patterns होते थे.

Jacquard patterns को अब भी इस्तमाल में लाया जाता है. वहीँ दूसरों ने punched cards को adapt कर लिया इस्तमाल करने लगे primary form of input के तोर पर.

DIFFERENCE ENGINE– CHARLES BABBAGE– ENGLAND (1813 A.D)

वहीँ early 19th century की शुरुवाती दौर में, Charles Babbage, जो की एक Englishman, Scientist थे, उन्होंने एक ऐसी machine के development के पीछे काम किया जो की बड़ी आसानी से complex calculations perform कर सकता था.

सन 1813 A.D.में उन्होंने इस ‘Difference Engine’ का invention किया जो की बहुत ही complex calculations को perform कर सकती थी और साथ में उसे print भी कर सकती थी. यह machine एक steam-powered machine था.

कम्प्यूटर की इतिहास हिंदी में – 19th Century

इस modern समय के Computer के इतिहास के विषय में जानते हैं जिसका development 19th century के समय में हुआ था. कुछ के विषय में मैंने पहले ही बता दिया है.

Jacquard Loom

Jacquard Loom

इसमें metal cards का इस्तमाल होता हिया punched holes के साथ जो की guide करता है weaving process को

यह first stored program था – metal cards में

यह एक पहला computer manufacturing unit भी था

इसका इस्तमाल आज भी बहुत जगह में होता है

Difference Engine c.1822

Difference Engine c.1822

यह एक बहुत ही बड़ा calculator था, जो की कभी भी पूर्ण नहीं हो सका

इसके पीछे Charles Babbage(1792-1871) का बड़ा हाथ था

Analytical Engine 1833

Analytical Engine 1833

यह machine numbers को store करने में सक्षम थी

इसके calculating प्रक्रिया के लिए punched metal cards का इस्तमाल होता था instructions देने के लिय

ये एक steam-powered machine था

ये accurately six decimal places तक calculate कर सकता था

Ada Augusta – दुनिया के पहले Programmer थे

उन्होंने Charles Babbage के साथ काम किया हुआ था

उन्होंने Analytical Engine को भी programmed किया था

Vacuum Tubes – (1930 – 1950s)

First Generation Electronic Computers में Vacuum Tubes का इस्तमाल हुआ था

Vacuum tubes असल में glass tubes होते हैं जिनकी circuits iउनके भीतर ही होती है.

Vacuum tubes के भीतर कोई भी air नहीं होती है, जो की इसकी circuitry की रक्षा करती है.

UNIVAC – 1951

UNIVAC – 1951

यह पहला commercially available computer

इसे बेचा गया था censu bureau को

“एक बहुत ही बड़ा pocket calculator था “

ये सन 1970 तक एक standard computer ही था, लेकिन इसकी कीमत बहुत ही ज्यादा थी

पहला Computer Bug – 1945

यह cards को relay कर सकता था जो की information carry करती हैं

Grace Hopper ने ही पहले एक actual moth (कीड़ा) को उस card में लगे हुए पाया , जिसके कारण ही card इस प्रकार से malfunction का रहा था

इसलिए उस समय से ही computer में “debugging” शब्द का इस्तमाल होने लगा

पहला Transistor

ये Silicon का इस्तमाल करता था

इस सन 1948 में develop किया गया था

जिसके लिए इसके inventor को Nobel prize भी मिला

इसमें on-off switch होता है

फिर Second Generation Computers ने इन Transistors का इस्तमाल किया, सन 1956 से.

Integrated Circuits

इन Integrated Circuits (chips) का इस्तमाल Third Generation Computers में हुआ था.

Integrated Circuits असल में transistors, resistors, और capacitors का समाहार होता है जिन्हें की एक साथ integrate किया जाता है एक single “chip” में.

कंप्यूटर का विकास कब हुआ

जैसे जैसे नयी counting technologies का इजात हुआ, वैसे वैसे नयी नयी calculating mechanical devices का भी जन्म हुआ. वैज्ञानिकों ने अपने research के द्वारा ऐसी devices को invent किया जो की हमारे complex calculations को बड़ी ही आसानी से solve कर सकते थे. अब चलिए हम personal computers में हो रहे development के विषय में जानते हैं.

Personal Computers का जन्म हुआ

अब चलिए जानते हैं की Personal Computers का इतिहास क्या है और कौन से computers से इसकी शुरुवात हुई.

Kenbak I – 1971

Kenbak I

ये सबसे primitive थी, जिसमें केवल flashing lights और buttons थी

इसकी कीमत केवल $750 ही थी

MITS Altair – 1975

MITS Altair – 1975

256-byte memory

2 MHz Intel 8080 chips

ये केवल एक box था flashing lights के साथ

इसकी kit की कीमत $395 थी, वहीँ इसे assemble कर देने के बाद ये कीमत हो जाती थी $495

पहला Microprocessor – 1971

Intel 4004

Intel 4004 में 2,250 transistors था

four-bit chunks (four 1’s or 0’s)

108Khz

0.6 Mips (million instructions/sec)

Pentium 133 – 300 Mips

इन्हें ही “Microchip” कहा गया

Electronic Computers की Generations

चलिए अब Electronics Computers के Generation के विषय में जानते हैं.

Generation First Generation I Second Gen II Third Gen III Fourth Gen IV

Technology Vacuum Tubes Transistors Integrated Circuits (multiple transistors) Microchips (millions of transistors)

Size Filled Whole Buildings Filled half a room Smaller Tiny – Palm Pilot is as powerful as old building-sized computer

कंप्यूटर का इतिहास भारत में

अगर हम भारत के computer technologies की development बात करें तब ये केवल तभी मुमकिन हो पाया जब दो major forces Political administration, Government policy advisers bureaucrats और technocrats ने एक साथ मिलकर काम करने का तय किया. चलिए अब हम भारत के computer evolution को अलग अलग phases में बांटकर देखते हैं.

Phase I

Computer Technologies का इतिहास भारत में शुरू हुआ सन 1950 से. पहला administration जिन्होंने की भारत में एक digital computer बनाने के शुरुवात की वो बनी R Narasimhan के leadership के अंतर्गत, Tata Institute of Fundamental Research (TIFR), Bombay में.

ये TIFRAC (TIFR Automatic Computer) को start किया गया था सन 1955 में और वहीँ इसे complete कर दिया गया सन 1959 में. TIFRAC आसानी से process कर सकता था upto 2048 word अपनी memory (40-bit word, 15 microsecond cycle time) में और वहीँ एक display output के तोर पर Cathode ray tube का इस्तमाल किया गया था.

TIFRAC को इसलिए design किया गया था क्यूंकि इसके इस्तमाल से TIFR और Atomic Energy establishment के physics problems को solve करने में मदद होती थी. वहीँ इसके मदद से भारत आगे बड़े ही effectively computers को build और design कर सकता था.

वहीँ सन 1960’s के दौरान पूरी दुनिया में non-foreign exchange outflow की पहल हो गयी थी computer industry में. लेकिन फिर भी IBM और British Tabulation machines (जिसका नाम बाद में ICL रखा गया) को establish किया गया, जो की उस समय भारत में Mechanical accounting machines बेच रहे थे.

IBM और ICL को licenses और agreements issue किये गए जिससे की वो भारत में computer manufacturing plant बना सकें, वहीँ IBM ने फिर punch card machines बनाना शुरू भी कर दिया और उन्हें बाहर के देशों में export किया जाने लगा.

Phase II

फिर सन 1970 में Department of Electronics को establish किया गया जिसका मूल उद्देश्य था की कैसे Electronics Technologies को enhance किया जा सके और जो की बाद में PSU company ECIL के computer division को establish करने में भी सहायक हुआ. (Electronics Corporation of India Limited).

ECIL ने design किया TDC-12 को जो की एक 12 bit real time minicomputer था और जिसे बाद में upgrade किया गया TDC-312 में, वहीँ बाद में TDC-316 में भी जो की एक 16 bit computer था जिसे सन 1975 में built किया गया था.

वहीँ वर्ष 1978 में ECIL ने MICRO-78 system को बनाया जो की purely based था microprocessor के ऊपर. ECIL ने वर्ष 1971 से 1978 तक करीब 98 computers की संरचना की जिन्हें की उन्होंने government laboratories को बेचा अलग अलग universities के research के लिए.

वहीँ ECIL का एक major contribution था जब उन्होंने Indian Air Force को प्रदान किया Air Defense Ground Environment Systems.

सन 1978 में minicomputer policy को बनाया गया जिससे IBM भारत से बाहर चला गया और इससे नए technical entrepreneurs को अवसर मिला अपने manufacturing units की स्थापना करने के लिए, जैसे की WIPRO और HCL. ये companies अभी तक भी पुरे दुनिया में अपना नाम रोशन कर रहे हैं.

Phase III

सन 1984 में जब Rajiv Gandhi भारत के Prime Minister बने, एक liberalized policy बनाया गया minicomputers के ऊपर जो की allow करता था private sector companies को computers manufacture करने में. उसी साल में private sector companies को allow किया गया unlimited 32-bit machines manufacture करने के लिए.

Private sector companies ने इसके साथ manufacture किया assembled boards microprocessors और interface electronics के साथ जिन्हें की उन्होंने import किया application software के साथ, जिसमें की कम imported duty लगती थी.

Liberalization policy के कारण computers का growth 100% तक बढ़ गया और वहीँ इसके कीमत में करीब 50% की कमी हुई.

Indian Railway’s Seat Reservation System की पूरी तरह से computerization शुरू हुआ सन 1984 में और वहीँ ये ख़त्म हुआ सन 1986 में. वहीँ Seat Reservation System की entire software को Indian programmers के द्वारा ही बनाया गया था बिना किसी foreign advisers के मदद से.

Phase IV

सन 1991 में भारत के ऊपर एक बहुत ही बड़ा financial crisis आ पड़ा, इससे बचने के लिए World Bank ने India को उसके external debt और trading (import और export) के ऊपर कुछ conditions लागु किये जिसके चलते Indian government को बाध्य होकर अपने economy को liberalize करना पड़ा.

सन 1990-1991 में Indian software companies ने earn करना चालू किया software को export कर, जिसकी estimated value US$125 million थी. वहीँ Earning की भी exponentially increase हुई जो की US$ 1.70 billion से ज्यादा थी सन 1997-98 के दौरान.

Indian software companies ने अपने लिए standardized way तय कर लिए थे Industry में काम करने के लिए. Indian software companies ने invent किया GDM (Global Delivery Model) और जिसके लिए उन्होंने 24-hour working hours की संरचना की IT industry के लिए. इसलिए ही पुरे विश्व में भारत को IT Industry का प्रमुख माना जाता है.

कंप्यूटर के विकास का संक्षिप्त इतिहास

मुझे उम्मीद है की आपको मेरी यह लेख कंप्यूटर का इतिहास (History of Computer in Hindi) जरुर पसंद आई होगी. मेरी हमेशा से यही कोशिश रहती है की readers को कंप्यूटर के विकास का इतिहास के विषय में पूरी जानकारी प्रदान की जाये जिससे उन्हें किसी दुसरे sites या internet में उस article के सन्दर्भ में खोजने की जरुरत ही नहीं है. इससे उनकी समय की बचत भी होगी और एक ही जगह में उन्हें सभी information भी मिल जायेंगे.

यदि आपके मन में इस article को लेकर कोई भी doubts हैं या आप चाहते हैं की इसमें कुछ सुधार होनी चाहिए तब इसके लिए आप नीच comments लिख सकते हैं.

यदि आपको यह post कंप्यूटर का इतिहास भारत में पसंद आया या कुछ सीखने को मिला तब कृपया इस पोस्ट को Social Networks जैसे कि Facebook, Google+ और Twitter इत्यादि पर share कीजिये.

TAGS

वैज्ञानिकों ने किया आगाह, कोरोना का बदला रूप पहले से ज्यादा खतरनाक

वैज्ञानिकों ने कोरोना वायरस के नए रूप की पहचान की है. वैज्ञानिकों का दावा है कि कोरोना का यह रूप अपने वास्तविक रूप से कहीं ज्यादा संक्रामक हो सकता है और यह नया रूप पूरी दुनिया में फैल चुका है. अमेरिका के Los Alamos National Laboratory के वैज्ञानिकों ने एक नई स्टडी में इस बात का जिक्र किया है.

कोरोना वायरस के वैक्सीन पर काम करने वाले वैज्ञानिकों ने Los Angeles Times को बताया कि शुरुआती रिपोर्ट्स के हिसाब से उन्हें इस बात की उम्मीद थी कि यह वायरस स्थिर है और यह इन्फ्लूएंजा वायरस की तरह नहीं बदलता है, जिसमें हर साल एक नई वैक्सीन की जरूरत पड़ती है. लेकिन  Los Alamos की रिपोर्ट से उनकी उम्मीदों को झटका लगा है.

शोधकर्ताओं ने लिखा है कि कोरोना का नया रूप फरवरी में सबसे पहले यूरोप में दिखाई दिया, जो जल्दी ही अमेरिका और फिर मार्च तक दुनिया भर में फैल गया. रिपोर्ट में इस बात की भी चेतावनी दी गई है कि तेजी से फैलने के अलावा यह वायरस लोगों को इतना कमजोर बना सकता है कि उन्हें दोबारा इंफेक्शन भी हो सकता है. 33 पन्ने की यह रिपोर्ट BioRxiv वेबसाइट में छपी है. इस वेबसाइट पर वैज्ञानिक और शोधकर्ता COVID-19 की वैक्सीन और इलाज के बारे में अपनी रिपोर्ट देते हैं.

नई रिपोर्ट के मुताबिक, यह बदलाव कोरोना वायरस के बाहरी हिस्से के स्पाइक में हो रहा है, जो श्वसन कोशिकाओं को अपना निशाना बना है. रिपोर्ट के लेखकों का कहना है कि उन्हें प्रारंभिक चेतावनी देने की जरूरत महसूस हुई ताकि दुनिया भर में बन रहे कोरोना की वैक्सीन और ड्रग, वायरस के इस बदलते रूप को ध्यान में रख कर बनाई जाएं

कोरोना वायरस के वैक्सीन पर काम करने वाले वैज्ञानिकों ने Los Angeles Times को बताया कि शुरुआती रिपोर्ट्स के हिसाब से उन्हें इस बात की उम्मीद थी कि यह वायरस स्थिर है और यह इन्फ्लूएंजा वायरस की तरह नहीं बदलता है, जिसमें हर साल एक नई वैक्सीन की जरूरत पड़ती है. लेकिन  Los Alamos की रिपोर्ट से उनकी उम्मीदों को झटका लगा है.

नई रिपोर्ट के मुताबिक, यह बदलाव कोरोना वायरस के बाहरी हिस्से के स्पाइक में हो रहा है, जो श्वसन कोशिकाओं को अपना निशाना बना है. रिपोर्ट के लेखकों का कहना है कि उन्हें प्रारंभिक चेतावनी देने की जरूरत महसूस हुई ताकि दुनिया भर में बन रहे कोरोना की वैक्सीन और ड्रग, वायरस के इस बदलते रूप को ध्यान में रख कर बनाई जाएं

रिपोर्ट के अनुसार कई जगहों पर कोरोना के वास्तविक रूप की तुलना में इसके नए स्वरूप ने लोगों को बहुत तेजी से संक्रमित किया है. वायरस का यह रूप अपने वास्तविक रूप को बदल कर बहुत ज्यादा संक्रामक हो चुका है.

यह रिपोर्ट जर्मनी के संगठन ग्लोबल इनिशिएटिव फॉर शेयरिंग ऑल इन्फ्लुएंजा डेटा द्वारा इकट्ठा किए गए दुनिया भर के 6,000 से अधिक कोरोना वायरस के मामले के कम्प्यूटर विश्लेषण पर आधारित है. इस विश्लेषण में हर बार यही पाया गया कि कोरोना का नया स्वरूप पुराने पर हावी हो चुका है.

नई रिपोर्ट के मुताबिक, यह बदलाव कोरोना वायरस के बाहरी हिस्से के स्पाइक में हो रहा है, जो श्वसन कोशिकाओं को अपना निशाना बना है. रिपोर्ट के लेखकों का कहना है कि उन्हें प्रारंभिक चेतावनी देने की जरूरत महसूस हुई ताकि दुनिया भर में बन रहे कोरोना की वैक्सीन और ड्रग, वायरस के इस बदलते रूप को ध्यान में रख कर बनाई जाएं

रिपोर्ट के अनुसार कई जगहों पर कोरोना के वास्तविक रूप की तुलना में इसके नए स्वरूप ने लोगों को बहुत तेजी से संक्रमित किया है. वायरस का यह रूप अपने वास्तविक रूप को बदल कर बहुत ज्यादा संक्रामक हो चुका है.

नई रिपोर्ट के मुताबिक, यह बदलाव कोरोना वायरस के बाहरी हिस्से के स्पाइक में हो रहा है, जो श्वसन कोशिकाओं को अपना निशाना बना है. रिपोर्ट के लेखकों का कहना है कि उन्हें प्रारंभिक चेतावनी देने की जरूरत महसूस हुई ताकि दुनिया भर में बन रहे कोरोना की वैक्सीन और ड्रग, वायरस के इस बदलते रूप को ध्यान में रख कर बनाई जाएं

Los Alamos के बायोलॉजिस्ट बेट्टे कोरबर ने अपने फेसबुक पेज पर लिखा, 'यह कहानी चिंताजनक है क्योंकि हम वायरस के रूप को बहुत तेजी से बदलते देख रहे हैं, जोकि अब महामारी बन चुका है. जब वायरस इस म्यूटेशन के साथ किसी आबादी में प्रवेश करता हैं, तो वो वहां के स्थानीय संक्रामक रोग को भी अपनी चपेट में ले लेता है और दोनों मिलकर और अधिक संक्रामक हो जाते हैं.

यह रिपोर्ट जर्मनी के संगठन ग्लोबल इनिशिएटिव फॉर शेयरिंग ऑल इन्फ्लुएंजा डेटा द्वारा इकट्ठा किए गए दुनिया भर के 6,000 से अधिक कोरोना वायरस के मामले के कम्प्यूटर विश्लेषण पर आधारित है. इस विश्लेषण में हर बार यही पाया गया कि कोरोना का नया स्वरूप पुराने पर हावी हो चुका है.

बैंक ऑफ इंडिया में होनी है भर्तियां, 10वीं पास भी कर सकते है आवेदन

नई दिल्ली :
 बैंक ऑफ इंडिया ने सब-स्टाफ-सिपोय के विभिन्न पदों पर भर्ती के लिए नोटिफिकेशन जारी कर आवेदन मांगे गए है। उम्मीदवार अपनी योग्यता और इच्छा से इनके लिए अप्लाई कर सकते है।
शैक्षिक योग्यता 
10 वीं 
आवेदन करने के लिए अंतिम तिथि 
15 फरवरी 2018
आयु सीमा 
उम्मीदवार की आयु  18-26 साल के बीच होनी चाहिए 
चयन प्रकिया
उम्मीदवार का चयन शॉर्टलिस्टिंग और इंटरव्यू में प्रदर्शन के अनुसार किया जाएगा । 
आवेदन कैसे करें
उपरोक्त पदों पर आवेदन करने के लिए उम्मीदवार विभाग की वेबसाइट www.bankofindia.co.in  के जरिए 15 फरवरी 2018 तक अप्लाई कर सकते है। 

सौजन्य:पंजाब केसरी